O projekcie

Sytuacja geopolityczna w Europie oraz zdarzenia jądrowe z przeszłości, sprawiają, że powstaje pytanie, czy obowiązujące procedury zarządzania ryzykiem oraz wykorzystywane rozwiązania technologiczne są wystarczająco aktualne i efektywne, aby sprostać nowym scenariuszom zagrożeń związanych z konfliktami zbrojnymi i klęskami żywiołowymi. Wojna na terenie Ukrainy uwypukliła obawy dotyczące bezpieczeństwa obiektów jądrowych w regionie. Naruszenie integralności tych obiektów może skutkować uwolnieniem substancji promieniotwórczych do środowiska czego wynikiem będzie wzrost poziomu promieniowania jonizującego. Taka sytuacja może również potencjalnie wpływać na zdrowie publiczne oraz stan środowiska – generując przy tym niepokój społeczny.


Czy wiesz, że:

W Polsce, Państwowa Agencja Atomistyki (PAA) jest odpowiedzialna za wykonywanie zadań związanych z zapewnieniem bezpieczeństwa jądrowego i ochrony radiologicznej kraju oraz przekazywanie właściwym organom i ludności informacji o sytuacji.
Aktualny stan instalacji jądrowych możesz śledzić na stronach Międzynarodowej Agencji Energii Atomowej – MAEA (International Atomic Energy Agency – IAEA).

W odpowiedzi na te wyzwania powstał projekt badawczy CITISTRA (tytuł oryginalny: Citizen measurements as complementary radiation monitoring strategy in threats due to arm conflict or natural disasters). Jego głównym celem jest ocena wykorzystania potencjału pomiarów obywatelskich jako uzupełnienia rządowych systemów monitorowania poziomu promieniowania jonizującego.
Projekt ten jest nawiązaniem do inicjatywy obywatelskiej powstałej w Japonii po awarii Elektrowni Jądrowej Fukushima Dai-ichi w 2011 r., która przerodziła się w globalna organizację non-profit SAFECAST.


Czy wiesz, że:

Od 2011 r. w ramach SAFECAST zebrano kilkaset milionów wyników pomiarów mocy dawki promieniowania jonizującego wykonanych przez wolontariuszy.

W ramach SAFECAST dane pomiarowe mocy dawki promieniowania jonizującego są udostępniane i wizualizowane na ogólnodostępnych mapach.

Rys. 1. Mapa wyników pomiarów mocy dawki (dla wybranego regionu) wykonanych przez wolontariuszy działających w ramach sieci SAFECAST (stan na 2025.04.28)
https://map.safecast.org/?y=70.3&x=108.4&z=3&l=0&m=4

Zebrane wyniki pokazują, że w Polsce jest o wiele mniej rozwinięta aktywność obywatelska w zakresie monitorowania poziomu promieniowania jonizującego w środowisku, niż w innych krajach Europy Zachodniej. Jednym z działań mających zmienić ten stan rzeczy oraz zwiększyć poziom świadomości dotyczącej promieniowania jonizującego jest projekt CITISTRA.
Projekt CITISTRA jest realizowany w trzech krajach tj. w Polsce, Czechach i na Słowacji. Te trzy kraje różnią się liczbą obiektów jądrowych na swoim terenie i położeniem geograficznym względem teatru działań wojennych na Ukrainie.


Czy wiesz, że:

Spośród trzech krajów biorących udział w projekcie CITISTRA, Polska jako jedyna nie posiada elektrowni jądrowych.

Rys. 2. Obszar Polski, Czech i Słowacji, na którym realizowany jest projekt CITISTRA.

Jednym z etapów projektu CITISTRA są badania socjologiczne, które mają odpowiedzieć m.in. na pytanie o to jakie grupy społeczne cieszą się największym zaufaniem społecznym i jednocześnie są predysponowane do wykonywania pomiarów mocy dawki w sytuacjach zagrożenia oraz jaka jest świadomość i postawa naszego społeczeństwa wobec promieniowania jonizującego.
W Czechach w National  Radiation Protection Institute (SURO) zostało wyprodukowanych 500 przenośnych detektorów promieniowania jonizującego CzechRad (nawiązujących budową bGeigie Nano używanych w SAFECAST) wyposażonych w licznik Geigera-Müllera, moduł GPS i kartę pamięci, z czego 300 sztuk w ramach projektu CITISTRA.

200 spośród tych detektorów trafiło już do Polski i zostaną w 2025 r. rozdystrybuowane w woj. śląskim, małopolskim, świętokrzyskim, podkarpackim i lubelskim. Trafią one do jednostek Państwowej Straży Pożarnej i Ochotniczej Straży Pożarnej (PSP i OSP), Wojsk Obrony Terytorialnej (WOT), Stacji Sanitarno – Epidemiologicznych oraz Urzędów Gmin graniczących z Ukrainą i Białorusią. Wszyscy użytkownicy detektorów zostaną przeszkoleni w zakresie sposobów wykrywania promieniowania jonizującego i ochrony radiologicznej oraz sposobu korzystania z detektorów CzechRad.
Podczas 12-tu miesięcy wykonywania pomiarów zebrane dane będą zapisywane na karcie pamięci a następnie przesyłane przez użytkowników detektorów do Instytutu Fizyki Jądrowej PAN jako koordynatora projektu w Polsce, gdzie nastąpi ich weryfikacja. W kolejnym kroku informacje te trafią do organizacji SAFECAST i zostaną udostępnione publicznie (patrz rys. 4 i 5). Cały proces zapewnia przejrzystość, wiarygodność i możliwość szerokiego dostępu do informacji o poziomach promieniowania jonizującego w środowisku na terenie Polski.

Rys. 4 Schemat transferu danych w ramach projektu CITISTRA
Rys. 5 Schemat potencjalnego i przyszłego transferu danych pozyskanych w ramach badań obywatelskich i współdzielonych z centrami zarządzania kryzysowego.